Schematherapie schema's en modi

Schematherapie schema's en modi, wat zijn dat eigenlijk?

Jeffrey E. Young

Schematherapie, ook wel bekend als schemagerichte therapie, is een vorm van psychotherapie die werd ontwikkeld door Jeffrey E. Young.

Het is gebaseerd op de ideeën van cognitieve gedragstherapie en psychodynamische therapie en richt zich op het begrijpen en veranderen van diepgewortelde, persistente patronen van denken, voelen en gedrag die "schema's" worden genoemd.

bron: https://mind.help/

Hier kan je een duidelijke uitleg van de schema's en modi van schematherapie lezen.

Schemadomein : Onverbondenheid en afwijzing

De vijf schema’s in dit domein ontstaan wanneer de behoefte aan veiligheid, geborgenheid, hechting en bescherming onvoldoende vervuld werd in je kindertijd.

Je ervaart het gevoel van afwijzing en een gebrek aan verbondenheid met anderen.

1. Verlating/ Instabiliteit

Als je dit schema herkent, bestaat de vrees dat personen die je dierbaar zijn, je zullen verlaten of in de steek zullen laten.

Dit kan voortkomen uit situaties zoals verhuizingen, overlijden of de voorkeur voor anderen.

Je bent overtuigd dat je uiteindelijk alleen achterblijft, zelfs in goede relaties.

Dit gevoel van verlating lijkt onvermijdelijk.

Het lijkt alsof je niet in staat bent om innerlijke zekerheid te vinden, ongeacht je inspanningen.

Je verlangt naar iemand die je begrijpt, waarmee je je verbonden voelt en die je een gevoel van veiligheid biedt.

Wanneer iemand tijdelijk niet beschikbaar is, weggaat of later thuiskomt dan gepland, roept dit bij jou angst, schok en boosheid op.

Op zulke momenten klamp je je mogelijk krampachtig vast aan die persoon en vertoon je afhankelijk gedrag, wat juist tot meer afstand kan leiden.

Dit versterkt gevoelens van wanhoop, hulpeloosheid, eenzaamheid en verlating.

Je verlangt naar een betrouwbare aanwezigheid die emotionele steun en bescherming biedt, en bij wie je je veilig voelt.

2. Wantrouwen/ Misbruik

In het schema van wantrouwen / misbruik heerst de verwachting dat anderen mogelijk oneigenlijk gebruik van je zullen maken, je niet goed zullen behandelen, onwaarheden zullen vertellen, vernederen en exploiteren.

Deze overtuigingen bemoeilijken sterk het vermogen om anderen te vertrouwen.

Er is een voortdurende staat van waakzaamheid, voortkomend uit de angst om opzettelijk gekwetst of misbruikt te worden.

De kernovertuigingen luiden: "Het is moeilijk om iemand te vertrouwen" en "Wanneer ik mijn kwetsbaarheid toon, wordt hier misbruik van gemaakt."

Deze dynamiek kan het vermogen om zich open te stellen voor diepgaande relaties in de weg staan. Assertief optreden voor de eigen belangen wordt bemoeilijkt, waardoor men zich aanpast aan anderen.

Dit heeft tot gevolg dat relaties oppervlakkig en minder stimulerend kunnen worden.

Het is ook mogelijk dat men onbewust kiest voor relaties die een herhaling lijken van behandelingen die als negatief werden ervaren, omdat deze vertrouwd aanvoelen, ondanks dat ze onveilig zijn.

Deze neigingen zijn echter geen weloverwogen keuzes.

Ze komen voort uit onbewuste overlevingsmechanismen die in de jeugd zijn ontwikkeld om emotioneel en soms zelfs fysiek te kunnen overleven.

3. Emotioneel tekort/ Verwaarlozing

Mensen met dit schema vertonen vaak weinig zelfzorg, hoewel ze consistent klaarstaan voor anderen.

Dit kan leiden tot een tekort aan aandacht en genegenheid, omdat ze hun eigen fundamentele emotionele behoeften, zoals steun, verzorging, empathie, hulp en bescherming, over het hoofd zien.

Als gevolg daarvan blijven deze behoeften mogelijk onvervuld of niet volledig ingevuld.

Er bestaat een innerlijke overtuiging dat het verlangen naar liefde en aandacht nooit volledig bevredigd zal worden, omdat anderen niet echt begrijpen hoe men zich voelt en welke behoeften er spelen.

Hierdoor ontstaat er een gevoel van niet volledig verbonden zijn met anderen.

Na verloop van tijd kunnen er periodiek intense gevoelens van eenzaamheid en onbegrip ontstaan.

4. Minderwaardigheid/ Schaamte

Dit schema betreft de eigenwaarde en de neiging om zichzelf te vergelijken met anderen.

Het heeft als centrale overtuigingen het gevoel van eigenwaarde te missen en ontoereikend te zijn.

Dit gaat vaak gepaard met gevoelens van tekortschieten en minderwaardigheid in vergelijking met anderen.

Er ontstaat een gevoel van ongemak en schaamte over vermeende gebreken, wat kan leiden tot het geloof dat men niet in staat is liefde, erkenning of respect van anderen te ontvangen, ongeacht de inspanningen.

De verwachting van constante afwijzing speelt hierin mee.

Om de pijn van deze emoties te vermijden, kunnen personen in dit patroon overmatig hard werken, toevlucht nemen tot verdovende middelen, of een façade van onverschilligheid aannemen.

Daarnaast kan het voorkomen dat anderen de schuld krijgen van hun eigen problemen.

Deze gedragingen dienen als mechanismen om mogelijke kwetsuren te vermijden.

De overtuiging dat de eigen kern intrinsiek slecht en waardeloos is, heeft een negatieve impact op het zelfvertrouwen en versterkt gevoelens van onzekerheid en angst.

Emoties zoals schuldgevoel, angst voor intieme relaties en schaamte over de eigen identiteit zijn nauw verbonden met dit patroon.

In vroege kindertijd werden de behoeften aan waardering, positieve bevestiging en acceptatie niet adequaat vervuld.

Er was vaak sprake van kritiek, vernedering en afwijzing door de ouders wanneer gevoelens en behoeften werden geuit.

5. Sociaal isolement/ Vervreemding

Wanneer het schema van Sociaal Isolement/Vervreemding van toepassing is, ervaar je een gevoel van vervreemding of afgescheidenheid van de rest van de wereld.

Er is een heersend gevoel van niet-bijhoren, alsook het idee fundamenteel anders te zijn dan de mensen in je omgeving, wat leidt tot een gevoel van uitsluiting.

Dit gevoel van buitenstaanderschap strekt zich zelfs uit tot groepssituaties, waarbij je jezelf als een buitenstaander ziet, zelfs binnen je eigen familie, vriendenkring, en gezin, waardoor een gevoel van gebrek aan verbondenheid ontstaat.

Echte vriendschappen en vertrouwensbanden zijn meestal afwezig, waardoor je je vaak niet echt verbonden voelt.

Hoewel anderen mogelijk niet opmerken dat je deze gevoelens koestert, lijkt het vaak alsof je goed geïntegreerd bent in je omgeving.

Dit kan te wijten zijn aan je redelijke sociale vaardigheden in één-op-één gesprekken.

Desalniettemin worden deze gevoelens binnen groepssituaties, zoals op het werk, tijdens vergaderingen en bij sociale evenementen, geactiveerd.

Hier wordt duidelijk hoe je je onzeker, angstig en op afstand voelt wanneer je deel uitmaakt van een groep.

Wil jij zelf op een snelle en eenvoudige manier je klachten aanpakken, zonder je druk te hoeven maken over schema's?

Schemadomein: Verzwakte autonomie en verzwakt functioneren

Deze volgende vier schema's in dit domein vormen zich wanneer je verlangen naar autonomie en zelfstandigheid niet is vervuld.

Je kunt merken dat als je deze schema's hebt, het mogelijk is dat je in je kindertijd te veel verantwoordelijkheden kreeg opgelegd, of juist te weinig kansen kreeg om je eigen autonomie en zelfstandigheid te ontwikkelen.

6. Afhankelijkheid/ Onbekwaamheid

Wanneer je te maken hebt met het schema van "Afhankelijkheid/Onbekwaamheid," kun je jezelf vaak in een situatie vinden waarin je een diepgeworteld gevoel van hulpeloosheid en hopeloosheid ervaart.

Je twijfelt aan je eigen bekwaamheid om zelfstandig je dagelijkse verantwoordelijkheden binnen je levensdomein op te pakken, zoals het beheren van financiële aangelegenheden en het maken van belangrijke levenskeuzes.

Zelfs nu je de volwassenheid hebt bereikt, blijf je neigen naar het zoeken van personen die je in een zorgende rol plaatsen, wat resulteert in het gevoel van afhankelijkheid en de voortdurende behoefte aan ondersteuning van anderen.

De kernovertuiging die hierbij hoort, is: "Ik ben niet in staat om dit alleen te doen."

Dit leidt tot een patroon waarbij je anderen nodig hebt om je bij te staan; anders overvalt je angst en paniek wanneer er een beroep op je wordt gedaan, of wanneer situaties ontstaan die zelfstandigheid vereisen.

Het is eveneens mogelijk om in het patroon van tegenafhankelijkheid te vervallen.

In dit geval ontwikkel je een houding waarbij je opzettelijk het tegenovergestelde doet van wat anderen je adviseren.

Het is echter van belang te beseffen dat dit gedrag nog steeds afhankelijk is van de reactie van anderen, waardoor je niet volledig vrij bent van externe invloeden.

Het is zinvol om je bewust te zijn van deze schema's en te streven naar een gezonde balans waarin je zelfstandigheid en zelfvertrouwen kunt cultiveren, zonder volledig afhankelijk te zijn van anderen of reactief te reageren op hen.

7. Kwetsbaarheid voor ziekte en gevaar

Kenmerkend binnen het schema van de Kwetsbaarheid voor ziekte en gevaar is een uitgesproken bezorgdheid over mogelijke tegenspoed, ziekten of andere nadelige situaties.

Deze zorgen richten zich op potentiële gevaren die je kunnen treffen en waar je je machteloos tegen voelt. Je neemt vaak beduidend meer dreiging waar in alledaagse zaken dan anderen.

Binnen dit schema kan de wereld aanvoelen als een onveilige plek voor jou.

Er bestaat een mogelijkheid dat je angst koestert over je gezondheid, zoals de vrees voor ernstige ziektes als kanker of hartproblemen.

Je zoekt wellicht frequent medische hulp om deze angsten te ontkrachten, maar zelfs na geruststelling blijft de angst aanwezig.

Anderzijds vermijd je mogelijk ook doktersbezoeken uit vrees voor een daadwerkelijke diagnose.

Je zou tevens angst kunnen ervaren in verband met mogelijke gevaren.

Dit uit zich in een continue gevoel van onveiligheid.

Angst voor ongelukken resulteert in constante spanning en alertheid.

Financiële zorgen kunnen eveneens aanwezig zijn; de vrees om plotseling in financiële problemen te geraken.

Dit kan resulteren in aarzeling om geld uit te geven en eerder neigen naar sparen.

Verder kan er ook bezorgdheid bestaan over het beheersen van jezelf en het verlies van controle.

Bijvoorbeeld de angst om flauw te vallen, een paniekaanval te ervaren, of grip op de werkelijkheid te verliezen.

8 Verstrengeling/ Kluwen/ Onderontwikkeld zelf

Indien je het schema van Verstrengeling/Kluwen/Onderontwikkeld Zelf ervaart, betekent dit dat je een minder ontwikkeld gevoel van eigen identiteit hebt.

Jouw verbondenheid met anderen, meestal je ouders, is diep verstrengeld. Je zoekt voortdurend naar hun steun om je compleet te voelen en beslissingen te kunnen nemen, vaak is dit vooral van je moeder.

Dit schema geeft aan dat je emotioneel verstrikt bent geraakt in je relaties met anderen, en het lijkt alsof je nooit volledig los van hen bent gekomen.

Meestal vindt dit zijn oorsprong in je vroege jeugd, binnen de band die je met een van je ouders had.

Je raakte overmatig betrokken bij hen, wat ten koste ging van je eigen persoonlijke leven, je eigen standpunten, voorkeuren en interesses – kortom, je eigen individualiteit.

Zonder de aanwezigheid van de ander voelt het alsof er iets ontbreekt in je leven.

Je bent er diep van overtuigd dat je geliefden niet kunnen floreren of gelukkig kunnen zijn zonder jouw voortdurende betrokkenheid, en dat geldt ook voor jezelf.

Deze relatie voelt zo intens dat je ervan overtuigd bent dat de ander jou begrijpt zonder dat je iets hoeft uit te leggen, en vice versa.

Wanneer je dit schema ervaart, merk je vaak dat het lastig is om je eigen emoties helder te herkennen.

De grenzen tussen jou en anderen lijken vaag.

Er kan een gevoel van schuld ontstaan wanneer je probeert enige afstand te creëren, en ook angst, omdat je jezelf niet levensvatbaar ziet zonder de ander.

Tegelijkertijd kan er frustratie ontstaan wanneer je steeds weer verstrikt raakt in de emoties van anderen.

9. Mislukking

Het schema 'Mislukking' wordt gekenmerkt door het gevoel dat succes onbereikbaar is en dat je minder bekwaam en intelligent bent dan anderen.

Je hebt het gevoel dat je gebrek aan talent hebt en voelt je vaak dom.

Gedurende je jeugd heb je vaak kritiek ontvangen, bijvoorbeeld op school of thuis, wat voornamelijk gericht was op jou als persoon.

Zelfs in de dingen die je nu en in de toekomst wilt ondernemen, koester je weinig vertrouwen in een positieve uitkomst.

Hierdoor aarzel je om nieuwe projecten te starten.

Zelfs familie en langdurige vrienden uiten twijfels wanneer je iets nieuws begint; ze zijn er al van overtuigd dat je zult opgeven, gebaseerd op het gezegde '12 ambachten, 13 ongelukken'.

Dit resulteert in een voortdurende angst voor mislukking.

Deze angst weerhoudt je ervan om werkelijk te tonen wat je kunt, en je vermijdt belangrijke stappen in je leven vanwege de angst voor de verantwoordelijkheid die ermee gepaard gaat.

Dit kan leiden tot passiviteit.

Het enthousiasme dat je aanvankelijk voelde, kan veranderen in verveling, frustratie, en neerslachtige gevoelens.

Je kunt ook betrokken raken bij oppervlakkige of destructieve bezigheden, wat een vorm van zelfsabotage is.

Onbewust zorg je ervoor dat wat je onderneemt mislukt. Zelfs als je overweegt om hulp te zoeken, twijfel je aan de effectiviteit van therapie.

In je kindertijd ben je misschien bestempeld als 'dom' of 'lui'.

Misschien ben je zelfs zo behandeld.

Als volwassene houd je dit gevoel in stand door mislukkingen te overdrijven wanneer iets niet goed gaat.

Door dit gedrag bevestig je voortdurend je gevoel van falen.

Het schema 'Mislukking' gaat vaak hand in hand met andere schema's die de onderliggende oorzaken kunnen zijn.

Bijvoorbeeld het schema 'Emotioneel tekort' en 'Afhankelijkheid'.

Ook 'Sociaal isolement' kan samengaan met dit schema: je voelt je minderwaardig en zoekt geen aansluiting.

Daarnaast is het schema 'Op je rechten staan' ook relevant: als je niet hebt geleerd om zelfdiscipline toe te passen en je gelooft dat inspanningen minimaal moeten zijn.

De overtuiging van dit schema is zo sterk dat je je niet kunt voorstellen dat je inspanningen tot positieve resultaten kunnen leiden.

Je hebt de neiging te denken: "Wat ik ook probeer, het zal toch mislukken" en "Ik ben een mislukking".

Zoek je een methode die snel werkt en die je zelf eenvoudig kunt toepassen?

Schemadomein: Verzwakte grenzen

De twee disfunctionele schema's binnen dit domein ontstaan wanneer in je kindertijd geen geschikte realistische grenzen werden vastgesteld.

Dit kan zich uiten doordat je mogelijk te veel bent toegeeflijk bent behandeld, misschien zelfs op materieel gebied.

Maar het kan ook voorkomen dat er inconsistente grenzen werden gehanteerd, waarbij je soms overdreven beperkt werd en andere keren volledige vrijheid kreeg.

Hierdoor heb je niet de kans gehad om je doorzettingsvermogen te ontwikkelen.

10. Zich rechten toe-eigenen/ veeleisend/ grootsheid

In dit schema ervaar je een gevoel van superioriteit ten opzichte van anderen.

Je hebt de neiging om jezelf als bijzonder te beschouwen en vertoont veeleisend gedrag, waarbij je je wensen en behoeften centraal stelt en anderen aan je wil probeert aan te passen.

Het kan zijn dat je gelooft dat je recht hebt op uitzonderingen en dat je niet gebonden bent aan de behoeften van anderen, reguliere regels of gangbare gedragsnormen.

Je hebt een sterke afkeer van situaties waarin je beperkt of afgeremd wordt.

Wederkerigheid in sociale interacties vind je wellicht minder belangrijk, en je merkt vaak op dat anderen je storen of in de weg staan.

Concurrentie aangaan en anderen controleren zijn strategieën die je vaak hanteert om aan je eigen behoeften te voldoen.

Er bestaat ook een variant van dit schema waarin je afhankelijk bent van anderen voor je rechten.

In deze situatie zie je jezelf als behoeftig en zwak, en verwacht je dat anderen voor je zorgen en verantwoordelijkheid voor je dragen.

Je houdt vast aan de overtuiging: ‘ik heb het recht om te krijgen wat ik wil’.

Hierbij heb je mogelijk weinig besef van realistische verwachtingen, redelijkheid van anderen en de impact op anderen.

Je hebt de neiging jezelf boven de wet te plaatsen en je ziet jezelf als bijzonder en bevoorrecht.

Mensen die dit schema hanteren hebben er zelf vaak geen last van. Degenen in hun naaste omgeving echter wel.

11. Gebrek aan zelfcontrole/ zelfdiscipline

Bij dit schema ontbreken doorgaans twee eigenschappen in jouw persoonlijkheid: zelfcontrole, wat neerkomt op het vermogen om emoties en impulsen effectief te beheersen, en zelfdiscipline of frustratietolerantie, wat betekent dat je in staat bent om voldoende verveling en frustratie te verdragen om taken succesvol af te ronden.

Het kan zijn dat je moeite hebt om emotionele gevoelens te reguleren, vooral in situaties van tegenslag en conflict, en dat je impulsen moeilijk kunt beheersen wanneer je werkt naar je doelen.

Het kan lastig zijn om directe voldoening op te offeren voor het bereiken van langetermijndoelen.

Dit kan invloed hebben op je vermogen om taken te voltooien, afspraken na te komen en betrouwbaar te zijn.

Het zou zelfs kunnen leiden tot situaties van excessen, zoals overmatig eten, drinken, roken, drugsgebruik en seksuele activiteit.

Het is belangrijk op te merken dat jijzelf mogelijk minder hinder van deze eigenschappen ondervindt dan de mensen in jouw omgeving. 

Zelf je klachten eenvoudig aanpakken?

Wordt vervolgd:

Binnenkort wordt deze pagina verder aangevuld met uitleg over schema's van schematherapie.

Is schematherapie bewezen?

Wil jij je verder verdiepen in schematherapie en de voordelen hiervan?

Dit onderzoek van Videler, A., Van Royen, R., Legra, M., & Ouwens, M. (2020) gaat in op de voordelen van positive schemas in schematherapie voor ouderen.

Veel gestelde vragen

Let op: Dit artikel is alleen bedoeld voor informatieve doeleinden en vervangt geen medisch advies.

Hier worden de schematherapie schema's besproken, zelf ben ik geen schematherapeut en heb er geen opleiding in gevolgd.

Wel ben ik sinds 22 jaar coach en therapeut en heb ervaring met vele tientallen therapievormen.

Raadpleeg altijd je huisarts voor advies en behandeling van medische aandoeningen.

Entire contents  copyright © Morpheus Instituut. All rights reserved.




Wat is schematherapie

Schematherapie onzin

Schematherapie schema's

Schematherapie voor wie





Morpheus Emotionele Bevrijding Home

Sitemap




Wikipedia schematherapie

Schematherapie

Disclaimer schematherapie schema's

Share

Auteur: Jan Heering

Jan Heering is inmiddels meer dan 20 jaar coach en auteur. Hij is  gespecialiseerd in het snel oplossen van angst, stress en negatieve gedachten. Hij heeft meer dan 30 boeken op zijn naam staan.